WatWasWaar en een experiment in archeologisch activisme
In december 2015 deed ik onder de titel ‘Hacker gezocht!’ een prikkelende oproep om de website Watwaswaar bij wijze van burgerlijke ongehoorzaamheid te hacken. Daarna beloofde ik een update over wat die oproep teweeg bracht én opleverde. Bij deze die update.
Hoe zat het ook alweer..?
Nog kort even de achtergrond. Watwaswaar was een website voor historische geo-informatie waarmee tot 1 januari 2016 een groot aantal kaarten en luchtfoto’s op werden ontsloten voor het publiek.¹ Een prachtig initiatief dat in acht jaar tijd uitgroeide tot het geijkte startpunt voor duizenden historici, geografen en archeologen, zowel professioneel als hobbymatig. Eind 2015 kondigde Watwaswaar onverwacht in een popup en een nieuwsbrief aan dat de site per 1 januari 2016 definitief zou sluiten en dat er nauwelijks een alternatief kwam (in mijn woorden). Dat er paniek uitbrak is waarschijnlijk teveel gezegd, maar dat vele handen, waaronder de mijne, in het haar grepen, lijkt me accuraat. Voor mij was Watwaswaar onmisbaar geworden! Een archaïsch scenario van op je fietsje weer langs bij het Kadaster moeten, zoals we deden in 1999, toen de bakker nog met paard en wagen rondging, doemde op voor mijn geestesoog.
Een mening die ook direct werd gedeeld door anderen: iemand mailde me zelfs dat hij zonder Watwaswaar zijn bedrijf wel kon opdoeken. Inderdaad, bij zo’n beslissing zijn vooral de kleine ondernemers het meest kwetsbaar. Op de social media – hier bedoeld de pagina ‘Archeologie 3.0‘ – leverde het een flinke klaagstring op met onbegrip over waarom er niet harder aan getrokken was aan het behoud van de site.²
AKTIE!…nou ja, bescheiden dan….
Mijn indruk is dat de archeologische gemeenschap in Nederland een activistische houding niet zo gewend is. Ook ik niet, maar mede geïnspireerd door het vorig jaar ontsproten Archeologie 3.0, besloot ik een bescheiden poging te wagen onder het mom van “We kunnen wel klagen, maar wat doen we zelf?”
Terwijl ik al stenen uit de stoep aan het trekken was, adviseerde een ervaren campaigner³ me om eerst bij de verantwoordelijke projectorganisatie Erfgoed & Locatie (E&L) om een toelichting te vragen: “Laten we er van uitgaan dat Watwaswaar ook voor E&L een kindje was, waar zij zich keihard voor hebben ingezet en met pijn afscheid van nemen.”.
Daar zat wel wat in, dus ik stuurde in december een mail naar het infoadres van Watwaswaar, plaatste een reactie op een blog van E&L en stuurde voor de zekerheid ook een email naar E&L zelf. Al mijn berichten bleven echter tot op heden onbeantwoord. De reden daarvan is dus ook niet bekend. “Kan het ze niet schelen, was het te druk, of had de webbeheerder gewoon geen zin om achter WarCraft vandaan te komen?”, vroeg ik me af, terwijl de ervaren campaigner me inmiddels verweet: “Je had ook moeten belluhhhhh, jij salonactivist!”
….Eh…daar zat ook al wat in. Ontmoedigd door de korte termijn vóór kerstmis waarop ik nu nog iets kon regelen gaf ik het contact zoeken maar weer op. De verklaring van E&L vond ik uiteindelijk minder interessant dan dat we een oplossing vonden voor het gemis van Watwaswaar. De stekker lag toch al half uit het contact voor de site. Daar kon mailen of bellen weinig aan veranderen. Dus plaatste ik een oproep: “Beste collega’s, we moeten Watwaswaar voor 1 januari hacken!”
Dat bleek een zet die nogal wat los maakte, maar ook wat opleverde. Hieronder de vrucht van dit actiegeluid.
Wisselende reacties
Het eerste dat me opviel was de diversiteit van de reacties. In het ene uiterste waren enkele mensen van de oproep geschrokken. Ze vertelden me in januari persoonlijk dat ze niet met de oproep in verband wilden worden gebracht, omdat zij vonden dat deze kon worden uitgelegd als het oproepen tot een misdrijf. Om die reden werd ik ook niet geretweet en wilden mensen me dat ook liever persoonlijk vertellen, dan (traceerbaar) emailen.
Ik respecteer die keuzes, maar het leek me als reactie nogal overdreven. Het ging hier om een oproep tot het in eigen hand nemen in het beschikbaar stellen van publieke data, die al jaren openbaar was en die ook al jaren door Jan en Alleman werd gekopieerd en gebruikt. Trek een willekeurige cultuurhistorische rapportage open van na 2007 en je vindt gegarandeerd ergens een screendump of download van Watwaswaar. Ook heb ik inmiddels het vermoeden dat velen in november al aan de slag zijn gegaan zoveel mogelijk kaarten te downloaden. Als dat klopt was Watwaswaar dus al lang gehackt voor ik het idee had er iets over te schrijven in december. Kortom, als mijn voorzet het aanzetten tot een misdrijf was, dan heeft de officier van justitie nog wat achterstallig onderhoud in handhaving te doen.
Maar dus nee, dit is geen misdrijf en die kant moeten we ook niet op denken. Het was hooguit een aanzet tot burgerlijke ongehoorzaamheid. De intentie was de overheid te helpen met iets wat ze niet meer wilde betalen: het sluiten van Watwaswaar was een geldkwestie en het wegvallen van de service een noodlottig gevolg daarvan. Niet andersom!
Naast een aantal ondersteunende berichtjes en tips voor alternatieven – zie onder – kwam de meest vooruitstrevende reactie uit de hoek van Hogeschool Saxion: een student archeologie gaf vrij snel na mijn oproep aan een tooltje te hebben geschreven, waarmee je kaarten van Watwaswaar kon downloaden en zette dit met handleiding en al direct online! Kijk, dat is daadkracht! En het stukje software werkte ook nog eens veel makkelijker dan andere Watwaswaar tooltjes, die in archeologisch adviesland al jaren rondgaan.
De alternatieven
Beeldbank van de RCE
Ondertussen is Watwaswaar ter ziele en zijn met name de kleinere adviseurs en amateurhistorici de klos. E&L heeft in haar nieuwsbrief aangegeven te gaan proberen zoveel mogelijk collecties online beschikbaar te houden, maar aangezien ze niet eens tijd had me terug te mailen, heb ik daar een hard hoofd in. Ook een simpel lijstje met alternatieven op de oude domeinpagina kon er kennelijk niet meer van af. Het projectgeld is op, dus laten we eerlijk zijn: die mensen zijn al lang weer met andere dingen bezig. Gelukkig kwamen door de oproep enkele alternatieven aan het licht die ik graag deel.
Kadastrale kaarten 1811-1832 :
Zoals door E&L beloofd zijn er inderdaad kadastrale kaarten beschikbaar gekomen bij de Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Door te zoeken op trefwoord ‘kadastrale kaart’ zijn 476 bestanden te vinden, die met een verfijning van de zoekopdracht tot gemeente goed vindbaar blijken. Chapeau RCE!
Topografische Kaarten:
Al vrij snel na de oproep kwam het bericht tot me dat veel van de historische topografie te vinden is op www.topotijdreis.nl van het Kadaster. Een aardig initiatief, waarmee inderdaad de tienjaarlijkse topo te vinden is. De site werkt eenvoudig, maar heeft het nadeel dat de viewer niet verwijst naar de originele kaart en kaartdatum. Een wat merkwaardige zet, want zo’n veldje lijkt me eenvoudig toe te voegen, terwijl de site nu door dat gemis niet echt voor wetenschappelijk onderzoek te gebruiken is. Misschien een tip voor topotijdreis 2.0?
Wie wel graag de bron bij de kaart heeft kan terecht bij de website van ArcGIS online. Hier zijn aan de viewer zelf kaarten toe te voegen door rechtsboven te klikken op ‘kaart wijzigen’ en dan links bij de tabbladen op ’toevoegen’. Door te zoeken op de juiste trefwoorden, bijvoorbeeld ‘militaire kaart’, is historische geo-informatie opvraagbaar, hier MET kaartdatum. Echt intuïtief werk deze viewer niet, maar het werkt wel. Nu maar wachten op een Saxion student die voor deze site een leuke downloadtool schrijft.
Als extraatje noem ik er voor de zekerheid ook maar bij dat de topografische kaarten uit de Tweede Wereldoorlog te vinden zijn als ondergrond in de viewer van de Indicatieve Kaart Militair Erfgoed op www.ikme.nl. (Deze kaarten waren via Watwaswaar niet ontsloten en omdat ik aan IKME heb bijgedragen maak ik er graag reclame voor.)
EDIT: Anton Cruysheer kwam na lezen (opnieuw) met deze tip voor topografie, die ik even had gemist: http://www.kaart.cc/ Op deze site kan je oude en nieuwe kaarten naast elkaar vergelijken.
Luchtfoto’s:
De luchtfoto’s van Watwaswaar kwamen zover ik me herinner van het Kadaster en zijn niet opnieuw digitaal ontsloten. Daar staat tegenover dat de luchtfoto’s van de Wageningen Universiteit de afgelopen jaren in lage resolutie zijn ontsloten via het WUR geoportal, een uitstekend alternatief. Wil je de hoge resolutie foto’s dan moet je deze aankopen bij een commerciële aanbieder (zie geoportal). Daar zijn ook de foto’s van het Kadaster te vinden. Een DVD met alle luchtfoto’s van Watwaswaar zwerft trouwens al jaren rond in archeologisch Nederland. Ik heb hem zelf niet, maar ik zou zeggen: vraag eens rond in uw netwerk.
Tot slot
Tot slot nog een oproep. Veel data is dan nu wel weer ergens te vinden, maar nog niet alles. Bovendien hebben we nu weer eens gezien dat de houdbaarheidsdatum van initiatieven als Watwaswaar en Topotijdreis beperkt is. Daarom zou het nog steeds goed zijn dat archeologen, historici en organisaties die publieke historische geo-informatie in eigen beheer hebben, deze ergens online beschikbaar stellen. Dat kan in een Dropbox, website of voor mijn part op een torrent site, als iedereen er maar bij kan in het publiek belang van goed onderzoek.
~~
Noten
¹ De site werd tussen 2007 gelanceerd in het kader van het project De Woonomgeving en grotendeels gefinancierd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en kwam na 2 reanimaties in 2012 in beheer bij het project Erfgoed & Locatie (E&L).
² Het alternatief dat Watwaswaar aankondigde in haar nieuwsbrief bestond enkel uit het overplaatsten van de Kadastrale kaarten naar de beeldbank van de RCE. Dit voorstel werd met flinke skepsis ontvangen (o.a. Facebook pagina archeologie 3.0) en voorzag bovendien niet in de voor mijn eigen onderzoek veel belangrijkere historische topografische kaarten.
³ Naam bekend bij de auteur en de AIVD.
3 Responses to WatWasWaar en een experiment in archeologisch activisme