Zen and the Art of…Archaeology!
Af en toe kom ik een boek tegen, waarvan ik zo perplex ben, dat ik zou kunnen omschrijven als een sleutelboek, of op zijn Engels een key book. Achteraf beoordeel ik de momenten waarop ik zo’n boek lees dan nog wel eens als key-moments. Op die sleutelmomenten vallen vraagstukken, die me al een tijdje teisteren ineens op zijn plek, ontstaat ruimte en treedt een verschuiving van focus op. Of ‘Zen en de Kunst van het Motoronderhoud‘ van Robert M. Pirsig in dit zeer selectieve rijtje boeken hoort dat dit effect heeft, zal nog moeten blijken, maar het is een absolute kanshebber: wat een geweldig boek!
Ok, wie mij kent zal de gedachtegang redelijk kunnen volgen: met een lange vakantie met de schoonouders in het vooruitzicht dacht ik dat ik maar beter iets te lezen mee kon nemen. Ik kende de titel al vanuit een oude interesse in Zen, maar gelezen had ik het nooit en het exemplaar dat ik bezat heb ik zelfs weggegooid. Sinds ik de nieuwe liefde voor het klussen aan mijn SAAB 900 heb ontwikkeld, kwam het boek via een sluiproute opnieuw in beeld. “Wellicht kan het me tijdens de vakantie wat inspireren bij mijn hobby, je weet maar nooit…”
Hoe ernstig kan je een boek onderschatten? ‘Zen en de kunst van…’ gaat niet echt over motoronderhoud, al rolde ik over de grond van het lachen van herkenning bij de problemen die Pirsig beschrijft tijdens het sleutelen. Het boek gaat zelfs niet over Zen, zoals Pirsig zelf ook zegt. Wat hij verzwijgt, tenminste in de Nederlandse vertaling, is waar dit boek wel over gaat: over archeologie en niet zo’n beetje ook! Doordat in de vertaling de oorspronkelijke ondertitel “An exploration into values” wordt weggelaten, had ik deze wending in mijn vakantie totaal niet zien aankomen. Want waarden en waardering, daar gaat het in de archeologie bijna altijd over! Foei Uitgeverij Prometheus: zomaar het belangrijkste weglaten!
Hierboven vul ik drie alinea’s met woorden om uit te stellen wat ik dan nu toch zal moeten zeggen, namelijk waar dit boek dan wel niet over gaat. Maar juist die essentie van wat Pirsig probeert uit te leggen, laat zich zo lastig in taal vangen dat hij er zelf 500 pagina’s voor nodig heeft. Dat is ook de reden dat ik nu aarzel. Zeer kort samengevat gaat het boek over de beperking van de rede en de logica als instrumenten van waardering. Het boek betoogt stap voor stap – of beter gezegd kilometer voor kilometer tijdens een motortocht van Montana naar Californië – waarom een op rede gebaseerde wetenschap onvermijdelijk vastloopt in pogingen uitspraken te doen over waarden, of zoals Pirsig het noemt ‘kwaliteit’.
Hoewel het boek natuurlijk niet specifiek over archeologie gaat – het woord valt overigens wel minstens twee keer! – raakt de wijze waarop Pirsig zijn betoog opbouwt de kern van alle waarderingsvraagstukken waar ik de afgelopen jaren mee te maken heb gehad in de archeologie van de Tweede Wereldoorlog. Nu net is door Archeobrief een artikel van mij geaccepteerd met de titel ‘Conflictarcheologie versus Slagveldarcheologie‘, waarin ik na veel voorafgaand geworstel, geploeter en gedoe iets probeerde te formuleren waarvan ik de kern vermoedelijk veel sneller te pakken had gehad als ik dit boek eerder had gelezen. Tegelijk, om die kern hier nu te willen reproduceren zoals die in het boek wordt uitgelegd is toch nog teveel gevraagd. Daarvoor heb ik nog te weinig de vingertoppen om de randen van de kwestie.
Voor nu wil ik alleen het volgende zeggen: ben je archeoloog en heb je altijd het gevoel gehad dat er ergens iets fundamenteel niet klopt aan het proces van archeologische waardering van erfgoed zoals we dat in de Nederlandse archeologie gebruiken, maar je kan er zoals ik de vinger steeds maar net niet op leggen waar het hem in zit: lees dan dit boek!
En als je het daarna ook, of nog steeds met me eens ben, neem dan zeker even contact op….
