Magneetvissen
Magneetvissen: het met een sterke magneet vissen naar metalen voorwerpen in het oppervlaktewater
Wat er van te zeggen? Laat ik eens met de conclusie beginnen: het is op dit moment vooral een curieuze hobby die zich in het beste geval kan ontwikkelen tot een experimentele methode van ‘material culture study’ of een vorm van archeologisch inventariserend onderzoek.
Één ding staat vast: je moet het alleen doen als je tegen viezigheid kan, want wat je vindt is meestal erg smerig en zeer waarschijnlijk in zekere mate giftig. Goede beschermingsmiddelen zijn dan ook een eerste vereiste.
Ook vanwege het directe gevaar, want ouders pas op: een goeie magneet plet de vingers van uw koter moeiteloos, en wat dacht u van schade door een beknelt buikvel tussen de magneet met een trekkracht van 100 kilo en een roestig scherp stuk staal. Bepaald geen kinderspel!
Niet iedereen wordt er blij van…
Magneetvissen valt in een grijs gebied. Mag het nu wel, of niet? Dat is niet eenduidig te zeggen en het verschilt ook per plek. In enkele gemeenten zijn beleidsarcheologen bepaald niet blij met deze hobby, omdat het voor sommigen van hen geldt als een vorm van particuliere opgraving, die de monumentenwet verbiedt.
Daar valt iets voor te zeggen, want in enkele gemeenten worden inderdaad bijzondere vondsten gedaan. Deze waren zo bijzonder of zeldzaam dat de archeologen in Delft en Haarlem alarm sloegen en zelfs lokale wetgeving terstond hebben aangepast of aangescherpt om het te voorkomen. Echter in hoeverre magneetvissen in het algemeen het archeologisch erfgoed beschadigd is voor mij niet eenduidig: in mijn eigen experimenten leverde magneetvissen in hoofdzaak een boel vieze rommel op die elke rechtgeaarde archeoloog waarschijnlijk nog niet eens in de prullenbak naast zijn depot wil hebben.
Want wat levert het dan op?
Dat kan dus zeer uiteenlopen. Uit de Singel in Leiden trok ik in een uur tijd ongeveer 20 kilo oud ijzer. Meestal was er weinig van te maken, vooral platen en staven ijzer van onbepaalde herkomst. Dat objecten ook heel groot kunnen zijn bewees een zoektocht in Wageningen aan de Haagsteeg: twee hele fietsen kwamen uit het water zetten. Als de magneet maar sterk genoeg is komt echt van alles mee, maar de kans dat je je magneet kwijt raakt wordt ook groter.
In mijn ervaring komt er vooral recent materiaal omhoog: de magneet zakt eenvoudig weg niet diep genoeg in de blubber om ouder dieperliggend materiaal aan te raken. In mijn eigen pogingen is dat in ieder geval niet gelukt, maar er zijn inmiddels magneten te koop die dit weer proberen op te lossen door er een extra gewicht aan te hangen.
Wetenschappelijke waarde
Heeft magneetvissen kans van slagen als een onderzoeksmethodiek? Het vraagt op dit moment echt nog meer tests om daar iets over te (durven) zeggen. Als een vorm ‘material culture study‘ naar wat mensen allemaal in de plomp gooien vind ik het zelf in ieder geval zondermeer boeiend: In de vijver aan de Haagsteeg en Nieuwe Kanaal vond ik bijvoorbeeld veel doorgeknipte fietssloten (4 stuks). Blijkbaar is het stadswater een geijkte plek om van de bewijzen van je gepleegde misdrijf af te komen. Zo bewijst ook de betonschaar die in het Nieuwe Kanaal lag en die mogelijk afkomstig is van koperdieven die in 2010 langs deze weg zeer actief waren en zelfs een leeg geroofd geldkistje dat ik terugvond in de buurt ban de Diefdijk bij Everdingen.
In de Grift bij Rhenen vond ik de meest bijzondere vondst: een klein stalen beugeltje bleek de pin van een moderne rookhandgranaat te zijn. Een type van na 1945, waarschijnlijk een rookgranaat gebruikt bij oefeningen van het Nederlandse leger in de Koude Oorlog. Vondsten uit de Tweede Wereldoorlog komen wat dat betreft vaker voor. Ik ken één verhaal van een Amerikaanse karabijn in Assen en van munitievondsten met magneten staan in komkommertijd meestal de kranten vol.
Als methodiek toegepast kan magneetvissen je dus een soort steeksproefsgewijze indruk geven van het ijzerhoudend materiaal op de bodem van het oppervlaktewater, met die beperking dat je diepere lagen moeilijk raakt en dus voor contemporaine vondsten vindt. De methode kan zinnig zijn, omdat anderszins archeologisch onderzoek in waterbodems tamelijk ingewikkeld, en kostbaar is.
Toekomst?
Waar moet het heen met magneetvissen? Op sommige plaatsen komen zulke bijzondere dingen uit de plomp dat het zinnig lijkt ‘zomaar zoeken’ door particulieren inderdaad te gaan monitoren of zelfs verbieden. Maar toch, dat geldt maar voor een klein deel van de locaties en mijn hoop is dat beleidsarcheologen gaan voor samenwerking, eerder dan een algemeen verbod. Archeologisch gezien wordt het de particulier al zo moeilijk gemaakt in Nederland, gaan we nu dit ook alweer stopzetten? Ik hoop het niet.
Ik denk bovendien dat samenwerken veel meer oplevert. In een gemeente werd me verteld dat men het vrij magneetvissen wil gaan verbieden, terwijl machinaal uitbaggeren al in de begroting staat. Dan weet je in ieder geval zeker dat je archeologie naar de knoppen is, dus laat die vissers dan alsjeblieft hun gang gaan en maak goeie afspraken.
–work in progress 2013
Youtube (excuus, werkt niet altijd inFirefox, wordt aan gewerkt)
